ÎRAN Û DARDEKERDENE

Tarîx

Rojhelato Mîyanên de Îranî-Aryenî wayîrê yew tarîxo bi kok ê. Hetê komelbîyayîşî û kulturî ra zîyadêr Îranî-Aryenîyan kok verdayo binê herre. Çunke verê verkan merdimîye Rojhelato Mîyanên de bîya kewe. Merdim û komelbîyayîş karê verênanê ma yo. Badê cû game bi game welatê ma ra, komelbîyayîş vilayê dinya bîyo.
Hardê ma wayîrê pîrozîyan o. Binyatê heme raverşîyayîşanê nê seserreyanê peyênan de afernayîşanê demê şorişê Neolîtîkî est ê. Çi teknolojî, çi kultur, çi zî huner; pêro pîrozîyanê Rojhelato Mîyanên ra vejîyayê. Mezgêko hende raver, badê demêk rayîr ra vejîyeno.
Rayîr ra vejîyayîş yan zî rayîr de bîyayîş; gelek girîng o. Rayîrê ke ez qal kena, rayîra şaristanbîyayîşî ya (şaristanî-medenîyet-sîvîlîzasyon). Seba ke merdimîye bireso şaristanî, xeylî ked û emeg ameyo dayene. Eke ewro destê ma de telefon est o, dinya ano ma ver, binyat de raverşîyayîşanê destpêke est ê. Labelê, wextêk de fina Rojhelato Mîyanên de, mezg rayîr ra vejîyayo. Çi heyf ke ÎV 4 heta 3 hezar serran, hîyararşî dest pê keno. Desthilatî yena saz kerdene. Pergala dewlete yena raver vistene. Çîn-sinifî peyda benê. Kesê ke beşêkê komelî kenê binê destê xo, înan ser de benê yew çîna serdest. Bi no tewir di milî-dualîzm vejîyena raste. Hewil û nehewil, sîya û sipî, şewe û roje, serd û germ, rindek û qefçil, sînayene û nêsînayene benê rastîya cuya komelkî.
Nê rastîyê komelkî yê ciwîyayîşî hetê nehewil-nebaş ra bîyê serdest. Merdimîye pêro girewto binê tesîrê xo ke 5-6 hezar serrî yo dewam keno. Nê 5-6 hezar serran de, komelan her tim xo ver ro dayo. Wehşet û hovîtîya pîl ameya kerdene. Bedelê giranî ameyê dayene. Seba çi? Seba ke mezgê beşêk komelî rayîr ra vejîyayo. Merdimê winasî qet hizir nêkenê ke merdimêk yeno na cuye mîyan. Wextêk ciwîyeno û badê cû bar keno şono. Heta nika beno ke bi 10 milyaran merdimî ameyê û şîyê. Çi hewceyo ke merdimêk ser merdimanê bînan tehda bikero. Înan ser o êşkence bikero. Înan bikişo. Darde bikero. Bi rastî zî çi hewceyo ke!
Îdeolojîyo çîn-sinifa serdest “dînî”, winî kerd ke merdimî meydanê şeran da yewbînî lete bi lete bikerê. Çîn-sinifa sermayedar bi raverşîyayîşê teknolojîyo şer, şaristanî çarnayê mezelê merdiman. Bi komî çin kerdiş herinda merdimbîyayîşî girewt. Împaratorîya Akad ra heta împaratorîya Dewletê Yewbîyaye yê Amerîka (DYA) tarîx her tim bi gonin o.

Rewşe

Rewşe senîn a? Rewşe zîyadêr xirabin a. Mîyanê 7 milyar merdiman de, beno ke se ra 10ê merdiman şad bê. Se ra 90ê merdiman her roje piroblemanê girdan ra rî bi rî manenê. Nêeşkenê rayîrêk peyda kerê ke mîyanê pirobleman ra bivejê. Vera dewlet û desthilatan de vêjîyayîş, sere wedaritiş est o. Veşnayîşê sazgeh û dezgehanê dewlete, dem bi dem est o. Çi heyf ke dewletî nêrijîyenê. Herinda înan da pergalêka komelkî nêyena ronayene. Her ke şono kirîz bena xorî. Kurdan bi rayberîya Rayber Evdellah Ocalanî rayîr peyda kerdo. Pergala xo zî ronayo. Biewnê! Kurd tena yê. Dostê înan şaranê demokrat û şorişgêr ê dinyayê labelê ê zî zaf zeîf ê. Dewletî xora nêbenê dost. Çunke îdeolojî û pergala ma yewbînî ra cîya ya. Duştê yewbînî de ya. Vera yewbînî de têkoşîn kenê. Qandê cû barê ma kurdan beno giran. Kerdenanê dagirkeran zêdîyenê.

Îran û Dardekerdene

Îran de destpêk ra heta ewro, tim dewletî ronîyayê û rijîyayê. Komel vêşane, koyan û deştan de xoser mendo. Dewekî, dewî û gelîyî bîyê cayanê ciwîyayîşî yê şaro teberê pergala dewlete de ciwîyenê. Mabeynê desthilat û komê komelkî de tim pêrodayîş ameyo kerdene. Ge-ge desthilatanê dewletan serkewte bîyê, ge-gane jî şar serkewte bîyo. No yew hîkayeyo dimilî yo. Hewlî û xirabîye wina têduşte pîya ameyê resayê nê rojan.
Dewleta Zend ya kurdan, ÎP 1.750î de ronîyaye. 1.794 de zî rijîyaye. Badê ci qacarî benê desthilat. Nê wextê qacaran de, kurdan ser o komkiştenî kêmî nêbenê. Heta ke qacarî desthilatî ra kewtî. Badê cû Riza Pehlewî yeno desthilatî ser. Eslê xo de kurd o la wayîr bi kurdan nêvejîyeno. Nê demî de zî kurdan sere wedarito û rî bi rîyê komkiştenan ameyê.
Vera şahê Îranî de, pêroyê şaranê Îranî sere wedarit. Sosyalîst, demokrat û dînperestan pêro pîya têkoşîn kerd. Serra 1.979 de şah desthilatî ra kewt. Nê wextanê kaosî de, zîyadêr îslamîstan bi serektîya Humeynî her çî vist xo dest. Ê sere de nerm nêzî kurdan bîyî. Nê wextê winasî ke desthilatî hîna xo bi ca nêkerdo de, kurdan xo baş amade nêkerd. Xo mîyan de kewtî pêrodayîşan mîyan. Badê ke desthilatîya Humeynî zemînê xo xurt kerd, verê xo da şaristananê kurdan. Peynîye de derfetêko zernên destê kurdan ra vejîya. Kurdan nêeşka pergala xo ronê. Desthilata Humeynî game bi game, şaristananê kurdan de xo bi ca kerd.
A roje ra heta na roje, mabeynê kurdan û desthilatîya Îran her tim ne baş a. Desthilatîya Îran kurdan feqîr verdana. Nêverdana ke kurdî sermaye bîyarê pêser. Nêverdana kurdî bi ziwan û kulturê xo ya biciwîyê. Kurdan mîyan de ajantîye raver fînena ke komelê kurdan kontrol bikera. Bikar ardişê madeyanê hişbir kena zêde. Qaşo dewletêk îslamîya la şimitişê alkol teşwîk kena.
Seserra 20 û 21 de ke dardekerdiş pêroyê dinya de yeno şermezar kerdene, Îran çi rey fek dardekerdişî ra vera nêdayo. Vêşane kurdan darde kena. Dardekerdişan açarnena yew seremonî. Verê çimanê şêligî (kitle) de kesan darde kena. No tewir darde kerdiş zaf qilêrin û apey o. Mezgê çi kesê ke xo rê vajê ma merdim ê, dardekerdişî nêeşkenê qebûl bikerê.
Çi dewletan sey dewleta Îran cesaret nêkerdo û milîtan, kadro û gerîlayê PKK darde nêkerdo. Îranî no zî kerdo. Şehîdgehê gerîlayan bi dozeran orte ra wedarito. Îran wina wazena çi bikera?
Sebebê nuştişê nê nuşteyî, tewir peynî de, dardekerdişê 4 kurdan o. 29.01.2024 de çar kurdî amey darde kerdene. Goreyê neweya ajansa ANF https://anfkirmancki.com/aktuel/Irani-4-tepisteye-kurdi-idam-kerdi-37699 Îranî de 4 kurdî Mohsen Mazlum, Mohammad Faramarzi, Wafa Azarbar û Pzhman Fatehi yê ke 19 aşmî yo zîndan de yenê tepiştene, ewro serê sibayî îdam kerdî.
Tepişteyan vizêr reya verêne û peyêne keyeyanê xo reyde pêvînayîş kerd. Dima ra 4 tepişteyî Zîndanê Evîne ra ameyî berdene Zîndanê Qzalhisarî û tîya ameyî îdamkerdene. Newe wina ya.
Bi rojan o ke ma medyaya komelkî ser neweyan eşnawenê. Vîdyoyan vînenê. Fotografan ra ewnenê. Bi taybet cinî û qeçekê tapişteyan venga rayapêroyî danê. Ê wazenê ke dardekerdiş bêro vindarnayene. Peynîya peyêne, kurdê ma ameyî darde kerdene. Destê ma bistanê ma de. Ma bêçare dîmenan ra ewnenê. Ma tirêm çare çin o?

Çareserî

Kurdan çi rey vile çewt nêkerdo. Heta serra 1993 zî Îran de kurdan tim sere wedarito. Xo îdare kerdo. Vera dişmenan de şer kerdo. Bi merdî û merdane. Badê serra 1993, partîyê kurdî ke Îran de estê, neçar mendî ke xo vera başûrê Kurdistanî bidê. Ê partîyan, penapertîya başûrê Kurdistanî ra pey nêeşka çîyêk bikerê. Bi hişmendî, bîrdozî, rêxistin û metodê xo yê pêşmergetî zî êdî ê nêeşkenê çîyêk bikerê. Çunke dewr vurya. Êdî ne şorişgêrî ne zî şer sey verê nêbeno. Ganî partîyê newî bêrê ronayene û dest bi têkoşînî bikerê. Yekane çare zî no yo.
Wexto ke partîyanê rojhilatê Kurdistanî bin kewtî, PKKê dest eşt rojhilatê Kurdistanî. Badê serra 2003 partîyêka taybet seba rojhilatê Kurdistanî ronîyaye. Bi nameyê PJAK. Badê cu hêzanê pawitişî amey ronayene. Tewir peynîye de pergala KODAR seba rojhelatê Kurdistanî ame ronayene.
Bi bîrdozîya kurdî têkoşîn yeno kerdene. Şar yena perwerde kerdene. Rêxistinî bi awayê nimitkî ameyê ronayene. Peynîya nê karan de, wexto ke Jîna Emînî ame qetil kerdene, şarî eşka dest bi serewedaritişî bikero. Xoverdayîşê Jin Jîyan Azadî (Cinî Cuye Azadîye), wina bi binyat o. Kurdan û şaranê bînan xo baş rêxistin kerd. Çalakîyî viraştî. Labelê nê çalakîyî vernîya darde kerdişan nêgenê. Coka ganî ma babete ser o bifikirê. Bifikirê ke ma çi, senî bikerê!
Verê verkan ez naye vajî: Seke Rayber Apo bi name keno, têkoşînê seserra 21ine, têkoşînêko îdeolojîk o. Ganî ma xo îdeolojî de xurt bikerê. Îdeolojî çik o? Îdeolojî seba ma kurdan o yo ke nuşteyanê destpêk ra heta her 4 parêznameyê (kitabî) Rayber Apoyî ma biwanê û cira fam bikerê. Goreyê fam kerdişî xo rêxistin bikerê. Eke ma xo rêxistin kerd, ma eşkenê hezaran tewir çalakîyan virazê ke desthilatîya Îran birijnê.
Ê kesanê yenê tepiştene, eşkenê çalakîyê xurtî bikerê. Ê kesanê ke binê êşkence de manenê, eşkenê zirar û zîyanêko gird bidê dewlete. Ê kesê ke yenê darde kerdene, eşkenê vera heme berpirsîyaranê dewlete de, çalakîyanê leşkerî bikerê. Ê kêmî ma zaf ê. Ê neheq ma heqdar ê. Ê kiştox ma merdimê tewir raver û azadîwaz ê.
Biewnê! Pêro împaratorî û pêro dîktatorî bi destê şarî ameyê rijnayene. Wextê nê dewletanê dagirkeran vîyart o. Wext wextê şaran o. Şar ganî ajananê dewlete xo mîyan de çin kero. Her roje sînorî ser de kolberî yenê kiştene. Tayê ci yenê dirbetin kerdene. Heyf o. Ma hende bêçare nîyê. Yew bi yew, di bi di, hîrê bi hîrê; her kes eşkeno xo rêxistin bikero û verê xo bido dişmenê xo. Bawer kerê! Ê hende bihêz nîyê. Sere de Îran û Tirkîye, pêro dewletanê Rojhelato Mîyanên dewrê xo yê tewr zeîf de yê. Ma rê ameyo were. Ganî ma bizanê ke ma çi bikerê û çi nêkerê.
Nê tirajedîyê ke heme hetanê welat û teberê welat de yenê ma ser rê, êdî bes o! Çi partî û rêxistinan ra çîyêk hêvî nêkerê. Ê partîyê ke bi desan serran o çîyêk nêkerdo, nika zî nêeşkenê çîyêk bikerê. Şans û sihûdê ma yo gird est o. O zî no yo ke rayberê ma est o. Partîya ma ya serkewte est a. Kadro, milîtan, gerîla û sempatîzanê ma yê fedayî est ê. Nê dewrê ma de, tu cayê dinya de, kadro û gerîlayê ke bi temamî seba şar û merdimîye ciwîyenê û têkoşîn kenê çin ê. No yew şansêko zaf pîlêr o. Coka ma eşkenê wayîrê kerdenanê darde kerdişî bikerê binê lingê xo. Wele bi erzê înan ser.
Vatişanê dardekerdîyan ê peyênan ra ma fam kenê ke ruhêko fedayî est o. Ters û xo apey antiş çin o. Şarê ma şêrgele, ê sermîyananê dewlete pêro teres ê. Fek korfaman ra zî veradê. Her keso ke wayîrê fam o, eke çîyêk bikero, azadî bena nêzdî. Ma wazenê qeçekanê dardekerdîyan, cinîyanê înan, ma û pîyê înan, welatêko azad de, pêşwazî bikerê.
vîdyoyê meqale