Kurdî û Dîskorsê-Vatişê Dewletbîyayîşî
Laser Adar
Seke zanîyeno Kurdî, rixmê hende nufûsa xo ya pîla ke nizdê pancas mîlyonî ya hewna nêeşkayê yewîya xo ya miletkîye awan bikerê û mucadeleyê seba awankerdişê yewîya miletkîye dewam keno. Ganî ma hetêk ra nê eleqedarê menfaatê hêzanê dewletanê ke ma ser o serdest ê, hêzanê mîyan-dewletan û hêzanê ke sey “super” yenê namekerdene biwanê, la hetêna ra zî sey pênêkerdişanê xomîyanênan ê partîyanê serekeyan ê çar perçeyan biwanê. Nê her di faktorî ke hetê înan o sîyasî giran o hîna bitesîr bibê zî meseleya nêawankerdişê yewîye de qebûlnêkerdiş û pênêkerdişanê cîyatîyanê xomîyanênan (xusûsen cîyatîyê ziwanî û bawerîyî) û vurayîşê ke nê vîst-hîris serranê peyênan de pêroyîya dinya de virazîyayî –sey vurayîşê sîstemê aborî, globalîzm – zî ganî merdim bikero hesabî mîyan. Dinyaya ma ya ewroyêne de nêpawitişê cîyatîyan sey problemêko tewr gird vindeno û hewna nêameyo çareserkerdene, vêşanî her ca de bîya vila, xoza yena tehrîbkerdene û nêweşîyê ke hemeyê dinya gênê binê tesîrê xo vejênê werte. “Dewlete” ke demêk sayeya ci de şarî binê tesîrê otorîteyanê dînbaz û dîktatorîya şahan ra heta nisbetêk feletîyabî û tayê problemanê cimatkî û îqtîsadîyan rê bîyêne çare, na seserra peyêne de sey yewna wesîteyêkê bindestkerdişî û girewtişê binê otorîte xo dana ferzkerdene. Binê nameyê dewletbîyayîşî de kultur, ziwan/diyalekt, û bawerîyê cîyayî yê ke mîyanê sînoranê ê dewletan de ciwîyenê ameyî înkarkerdene û bêvengkerdene. Mesela, yeno texmînkerdene rîyê awanbîyayîşê dewletan ra, ke zafaneyê înan serê bingeyê yewziwanîye û yewkulturîye de awan bîyê, tena na seserra peyêne de bi hezaran ziwanî bîyî vinî. Na seserra peyêne de Kurdan eke bi xoverdayîşêkê tarîxkîyî xover ro nêdayêne, ê hezaran ziwan û kulturanê ke bîyê vinî, înan ra yew zî ma Kurdî bî. Bi îcraatanê ci yê antîdemokratîkan ma vînenê ke sey organîzasyonêk tewr zaf “dewlete” cîyatîyan rê zirar dayo, nê xusûsî de tewr zaf a vejêna vernîya ma. Dimayo ke birêz Ocalanî sîstemê konfederalîzmî pêşkêş kerd, dormeyê ke famkerdişê na paradîgmaya newî rê hazir nêbî, înan ê ra sey dûrkewtişê waştişanê şarê Kurdî behs kerd û wina da naskerdene, hetta bi nê fikrê konfederalîzmî tinazîyê xo kerdî ke nê dormeyî hewna zî nê tinazî û antîpropagandaya xo danê dewamkerdene. Çunke înan vatêne ganî birêz Ocalan senî serranê verênan de waştişê dewlete kerdibi ganî reyna nêvurîyayêne. La eslê xo de hewna ke birêz Ocalan teber de bi zî ê bingeyê paradîgmaya xo, ya ke vîst serre ra vêşêr o Îmrali ra, şertanê zindanî de aver beno, eştibi û ge-ge krîtîkê sîstemê dewlete kerdêne û ardêne ziwan ke şarê Kurdî amade yo ke sey federasyonêk pîya bi Tirkîyeyêka demokratîke biciwîyo. Amacê Ocalanî sere ra demokratîkkerdişê dewleta Tirkîye, Îran, Sûrîye û Iraqî bi. Çunke Ocalanî zanayêne eke ê dewletî nêbê demokratîk Kurdî dewleta xo awan bikerê zî do cîrananê antîdemokratîkan dir biciwîyê ke no do netîce de tesîrêko negatîf, biwazê mewazê, demokrasîya Kurdan ser o zî bikero. Êyê ke zehmet bikerê kitabanê Ocalanî û qeydanê qiseykerdişanê êyê serranê verê tepiştişê ci biwanê û goşdarî bikerê do bivînê ke nê fikir û perspektîfî, çîyê ke Ocalanî zindanê Îmrali ra dima eştê werte nêyê û bingeyê înan reseno heta awankerdişê na partîye. Yanî nê dormeyê ke vanê PKK’yî fek fikrê dewletbîyayîşî ra dimayo ke birêz Ocalan ame tepiştene vera dayo, tarîxê na partîye û şarê ma yê vakûrî rind analîz nêkenê yan zî nêwazenê biwanê. Hetê rayberîya na partîye ra krîtero bingeyên û esasî sere de pawitişê heqanê şarê Kurdî, demokratîkbîyayîş û netîce de zî azadîya temamê şaran a. Gama wesîteyêkê îdareyî, eke no wesîte “dewlete” zî bo, bingeyê xo serê înkar û îmhaya şaranê bînan de rono, wesîteyêko winasî verî ra yeno kirîtîkkerdene û nêno qebûlkerdene. Ders û tecrubeyê sîyasîyî yê na partîye ke bi des hezaran şehîdan ra dima ameyî girewtene û hetêna ra zî wendişanê birêz Ocalanî ra dima resayî nuqteya ke fayde û zirarê dewletbîyayîşî newe ra bêro analîzkerdene. Herinda ke bivajîyo “se beno wa bibo ganî dewlete bibo”, tarîxê virazîyayîşê dewletan newe ra bi xorînî û hîrayî ame analîzkerdene û netîce de vejîya ke wextêk senî binê nameyê dînan de şarî ameyêne bindestkerdene, şahan şar bi zorê destê xo bindest kerdêne, eke no sîstemo modern zî nêro demokratîzekerdene xo sey wesîteyêkê antîdemokratîkî dano ferzkerdene, hîsanê milîyan ê şaran îstîsmar keno. Zafane zî tecrubeyê dewletan wina bîyo û ewro zî nê zextî zaf nêvurîyayê.
Hetêna ra raştîyêka netîceyê zaf-rengî û zaf-ziwanîya Kurdan gama ma bi hawayêkê xorînî biwanê, aseno ke no krîtîkêk hemverê zihnîyetê milet-dewleta klasîke de yo. Perçekerdişê sînoranê mabênê Kurdistanî teber ra yo û îşxalkerî ya, la cîyabîyayîşê bawerî, terzê cuye û ziwanê komanê ma resena hezaran serrî verî, yanî hewna ke dewletbîyayîş çin bi zî ma Kurdan mîyan de zaf-ziwanî û zaf-bawerîye estbî. Tayê entelektuelê ma yê vakûrî seba ke bingeyê teorîya miletê demokratîkî yê birêz Ocalanî rê weqif nêyê û paradîgmaya ci rê çarçiwaya wendişanê verhukmîyan ê ke bi zihnîyetê miletê yewperestî ser o şekil girewto ra nizd benê, reçeteyo ke hetê ci ra ameyo pêşkêşkerdene qij vînenê û tinazîyanê xo pê kenê. La heman reçete hetê hêzanê superan ê sey NATO’yî ra zaf cidî yeno erjnayene û konseptêko şerrî yo hîra hemverê têgêrayîşê azadîya Kurdan ê vakûrî de nê serranê peyênan de newe ra ameyo destpêkerdene. Ganî kes nizdbîyayîşê bi tinazî û qijfînayîşî yê nê tayê qaşo roşinvîran ê vakûrî ke nê serranê peyênan de peyda bîyê bi kilmî analîz bikero. Nuqteya ke ê ci ra îdîaya xo danê destpêkerdene vatişê sey “ekolojîya azadperwere yan zî konfederalîzmo demokratîk termê dûr û xerîbê şarê ma yê, şarê ma hewna nêbîyo dewlete, ma senî eşkenê nê termanê neweyan bi şarê xo bidê famkerdene” yo. No bi xo nisbetê wendişê şarê xo qijvînayîş o, perdeyêkê berzî ra qiseykerdiş o, mucadeleyê Kurdan ê dergî sey nêzan û kîtleya ci sey teqîbkerdoxêko pasîf û paştgêranê ci zî kategorîya nêzanîye de tesnîfkerdiş o. Nê dormeyî eke bi zanabîyayîş nêkenê zî ê bi nêzanî konseptê çinkerdişî yê têgêrayîşê Kurdan ê vakûrî ke hetê NATO’yî ra yeno dewamkerdene rê xizmet kenê, bi rayîrêna endamê nê hêzî dewleta Tirkîye rê xizmet kenê. Seke yeno zanayene reçeteyo ke birêz Ocalanî wendiş û xorîbîyayîşanê fikrîyan ê derg û dilayan dima hemverê modelê dewleta klasîke de, ya ke xo înkarkerdişê cîyatîyan ser o awan kerdo, modelê konfederalîzmê demokratîkî pêşkêş kerdo. Destpêkê sîstematîzekerdişê fikrê konfederalîzmê demokratîkî ra dima no fikir hetê dewleta Tirkîye û NATO’yî ra sey tehdîtêko pîl ê hemverê statukoya Rojhilatê Mîyanênî yeno erjnayene. Yanî kesê ke eşkerabîyayîşê muhtewaya fikrê konfederalîzmî ra dima herinda ke nê fikrî rê havile bikerê, hemverê ci de biisrar vindenê eslê xo de ê hemverê şoreşê zihnîyetî de vindenê û paştî dane polîtîkayanê NATO û Tirkîya. Nê dormeyî paştgêrê ê partîyanê Kurdan ê ke ewro başûrê welatê ma de binê nameyî Kurd û Kurdistanî de sermaye serê sermayeyî de arê danê, mal û mulkê şarê ma yê başûrî ke bi se hezaran şehîdî dayê, wenê û qismêk zî pêşkêşê Tirkîye kenê û bîyê dewlemend, nê dormeyî helbet do fikrê konfederalîzmê demokratîkî xo rê sey tehluke bivînê. Çunke sîstemê konfederalîzmê demokratîkî de mal û mulk dormeyêk, keyeyêk, eşîrêk yan zî partîyêk rê nê, parekerdişê mal û mulkî mîyanê hemeyê şarî de esto. Roşinvîrîye xirakerdişê ezberan wazena. Eke ma xo sey roşinvîr pênase kene, ganî sere de ma fikranê neweyan biwanê û fam bikerê, înan bi verhukim red mekerê. Helbet her fikro newe zî hendeyê wendiş û famkerdişî bi çimêkê krîtîkkerdoxî nizdbîyayîş zî wazeno. Xora krîtîkê nê fikrê miletê demokratîkî ser o zî nûşteyî ameyî nûştene û kesê ke meraqdar ê eşkenê biresê înan û biwanê û krîtîkanê xo ser o zêde kerê. La gama ke herinda krîtîkkerdişî de tinazî û qijfînayîşî bibê, o wext ganî merdim tayê vindero û bipers û guman nizdê ê kes û dormeyan bibo. Kurdî nê vîst serranê peyênan de sîstemê dewlete serûbin kenê û bi mucadeleyê xo yê dergî ameyê merheleya pêşkêşkerdişê miletê demokratîkî. Çîyo ke hêzanê sey Amerîka û NATO’yî hemverê têgêrayîşê Kurdan ê vakûrî de û sîstemo demokratik ê Rojawanî de çimsûr keno no fikro demokrat o. Înan ra gore ganî Kurdî zî modelê miletê antî-demokratîkî ra mevejîyê û bi qirkerdiş û înkarê şaranê bînan dewletêk awan bikerê. Ewro, perçeyê başûrî de Kurdî wayîrê statu yê û rojawan de zî nizdê dayîşqebûlkerdişê statu yê. Gama kes modelo ke başûr bi serran o ser ra şino û yê rojawanî ke fikranê Ocalanî ra mutesîr bîyo muqayese keno, muhtewaya miletê demokratîkî hîna zelal fam keno. Başûr fikrê dewleta klasîke yê bi zordestî hukmê xo bicaardişî şopneno, mal û mulkê Kurdanê ma yê ûca hetêk ra xo rê weno û hetêna ra pêşkêşê Tirkîye keno, îdarekarê ci heta qirike kewtê gendelî û dizdî mîyan, derdê înan tena bîyo pêserdayîşê sermayeyî, la rojawan de rixmê heme antîpropagandayan de fikrê miletê demokratîkî yeno bicaardene û îdarekarî de şar wayîrê vatişî yo. Netîce de, eke meşte şertî seba pawitişê nasnameyê ma zor bidê ma ke ma mecbur bimanê dewletêk awan bikerê zî ganî dewlete zihnîyetê yew-reng û yew-ziwanî ser o nê, zaf-reng û zaf-ziwanî ser o awan bibo. Dejo ke bi se serran o bi ma Kurdan ameyo dayîşantene, ganî ma bi komanê miletê xo û bi şar yan zî miletêna medê antene. Bingeyê zafê dejanê ke şarî ancenê dewleta yewperest a. Milet-dewletê ke zihnîyetê xo serê yewkerdişê, tîya ganî ma bîyarê vîr ke yewîya ke bingeyê naskerdiş û pawitişê cîyatîyan ser o awan bîya yewna nuqte ya, bi tehekumî û înkarî awan kerdê wa ma Kurdan ra dûrî bê. Ma dewletêk ke hîsanê milîyan ê şarê ma seba menfaatê ferd, kome, eşîre yan zî partîyêk îstîsmar kenê nêwazenê. Ê partî yan zî dormeyê ke dewlemendîyanê binerd û sererdîyan ê başûrê Kurdistanî roşenê û pê welat, Amerîka û Ewropa de otel, restorant û vîllayan herînenê, bêguman meşte gama ê dewleta Kurdistanî ronê do seba dolaran aye biroşê zî û wa nê ra gumanê tu kesî çin bo! Karaktero ke bazirganîya erjan ser o ronîyayo îsleh û îfleh nêbeno! Pratîkê îqtîdarê başûrî yê vîst serranê peyênan no îspat kerdo! Kurdî hende tecrube û bedelan ra dima perspektîfê demokratîkî ca nêverdanê û rayîr nêdanê ke binê nameyê dewletbîyayîşî de hîsê înan ê milîyî bêrê îstîsmarkerdene!
